İlk Türk İslam Devletleri, Türklerin İslamiyet’i kabul ettikten sonra Orta Asya’da kurdukları devletlerdir. Bu devletler arasında Karahanlılar, Gazneliler, Büyük Selçuklu Devleti gibi önemli siyasi ve kültürel miraslar bırakanlar vardır. Bu yazıda bu devletlerin kısaca tarihini ve özelliklerini anlatacağız.
Karahanlılar (840-1212)
Karluk, Yağma ve Çiğil Türkleri tarafından kurulan Karahanlılar, İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devletidir . Devletin kurucusu Bilge Kül Kadir Han’dır. Karahanlılar, Gazneliler ile birlikte Samanoğulları’nı yıkarak Orta Asya’da İslam’ın yayılmasına katkı sağlamışlardır. Karahanlılar, Türkçe’yi resmi dil olarak kullanmış ve Türk-İslam edebiyatının ilk örneklerini vermiştir. Kutadgu Bilig, Divan-ı Hikmet, Divan-ı Lügat-i Türk ve Atabet-ül Hakayık gibi eserler bu dönemde yazılmıştır . Karahanlılar, Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldıktan sonra Karahitaylar ve Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır.
Gazneliler (963-1187)
Samanoğulları’nın Horasan valisi Alp Tigin’in Gazne şehrini ele geçirmesiyle kurulan Gazneliler, devlet kurmadan önce Müslüman olan ilk Türk devletidir. Devletin en parlak dönemi Gazneli Mahmut zamanıdır. Gazneli Mahmut, Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek büyük zaferler kazanmış ve Hindistan’da İslam’ın yayılmasını sağlamıştır. Gazneliler, Karahanlılar ile birlikte Samanoğulları’nı yıkarak Orta Asya’da İslam’ın hakimiyetini pekiştirmişlerdir. Gazneliler, Fars kültürünü benimsemiş ve Farsça’yı resmi dil olarak kullanmışlardır. Gazneliler döneminde bilim, sanat ve edebiyat gelişmiştir. Gazneliler, Büyük Selçuklular tarafından mağlup edilmiştir.
Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)
Oğuz Türkleri tarafından kurulan Büyük Selçuklu Devleti, Orta Asya’dan Anadolu’ya kadar uzanan geniş bir coğrafyada hüküm sürmüştür . Devletin kurucusu Selçuk Bey’dir. Devletin en parlak dönemi Alp Arslan ve Melikşah zamanıdır. Büyük Selçuklular, Gazneliler’i yenerek Horasan’ı ele geçirmiş ve İran coğrafyasında hakimiyet kurmuşlardır. Büyük Selçuklular, Bizans’a karşı Malazgirt Savaşı’nı kazanarak Anadolu’nun kapılarını Türklere açmışlardır. Büyük Selçuklular, Haçlı Seferleri’ne karşı başarıyla mücadele etmiş ve Kudüs’ü korumuşlardır. Büyük Selçuklular, bilim, sanat ve edebiyat alanında önemli eserler vermiştir. Nizamülmülk’ün kurduğu Nizamiye Medreseleri ilim merkezi olmuştur. Büyük Selçuklular, taht kavgaları ve Moğol istilası sonucunda yıkılmıştır.
Bu yazımızda İlk Türk İslam Devletleri’nin kısaca tarihini ve özelliklerini anlattık. Bu devletler, Türk ve İslam tarihinde önemli bir yere sahiptir. Türk kültürünü ve İslam dinini birleştiren bu devletler, siyasi, kültürel ve medeni bir miras bırakmışlardır.
