İslam mezhepleri, İslam dininin inanç ve ibadet konularında farklı yorum ve görüşlere sahip olan gruplardır. İslam mezhepleri iki ana kategoriye ayrılır: Ameli (fıkhi) mezhepler ve itikadi mezhepler.
Ameli (fıkhi) mezhepler, İslam hukukunun kaynakları ve yöntemleri konusunda farklı usuller geliştiren mezheplerdir. Bu mezhepler arasında esas itibariyle bir ayrılık yoktur, sadece teferruat (ayrıntı) meselelerinde farklı görüşler vardır. Ameli (fıkhi) mezhepler dört tanedir:
- Hanefi mezhebi: İmam Ebu Hanife’nin kurduğu ve Irak’ta yaygınlaşan mezheptir. Hanefi mezhebi, Kur’an, Sünnet, icma (Müslümanların görüş birliği) ve kıyas (benzerlik yoluyla hüküm çıkarma) gibi kaynaklara dayanır. Hanefi mezhebi, akla ve maslahata (toplumun yararına olan) önem verir. Hanefi mezhebi, Anadolu ve Balkanlardaki Türkler arasında yaygındır .
- Maliki mezhebi: İmam Malik’in kurduğu ve Mısır, Kuzey Afrika ve Endülüs’te yaygınlaşan mezheptir. Maliki mezhebi, Kur’an, Sünnet, icma ve kıyasın yanı sıra Medine ehlinin ameli (uygulaması) gibi kaynaklara dayanır. Maliki mezhebi, sünnete ve sahabe örnekliğine önem verir .
- Şafii mezhebi: İmam Şafii’nin kurduğu ve Mısır, Suriye, Yemen, Irak, Horasan ve Güneydoğu Asya’da yaygınlaşan mezheptir. Şafii mezhebi, Kur’an, Sünnet, icma ve kıyas gibi kaynaklara dayanır. Şafii mezhebi, hadislere ve delillere önem verir. Şafii mezhebi, sünnetin nasıl anlaşılacağı konusunda Hanefi ve Maliki mezheplerinden farklı bir yöntem geliştirmiştir .
- Hanbeli mezhebi: İmam Ahmed bin Hanbel’in kurduğu ve Irak, Suriye ve Arabistan’da yaygınlaşan mezheptir. Hanbeli mezhebi, Kur’an, Sünnet ve icma gibi kaynaklara dayanır. Hanbeli mezhebi, kıyasa çok az başvurur ve selefiyye (geçmişe bağlılık) anlayışına yakındır. Hanbeli mezhebi, sünnete sıkı bir şekilde bağlıdır .
İtikadi mezhepler ise, İslam inancının temel konularında farklı görüşler ileri süren veya bidat (sapkın yenilik) getiren gruplardır. Bu gruplar arasında esas itibariyle bir ayrılık vardır ve bunlar ehl-i sünnet (sünnet ehli) veya ehl-i bidat (bidat ehli) olarak ikiye ayrılır.
Ehl-i sünnet, Peygamberimizin sünnetine uygun olarak inanan ve amel eden Müslümanlardır. Ehl-i sünnetin itikadi iki alt grubu vardır:
- Maturidiyye: İmam Maturidi’nin kurduğu ve özellikle Hanefi fıkhi ile bağlantılı olan itikadi mezheptir. Maturidiyye, Allah’ın varlığı ve birliği, peygamberlik, ahiret, kader, iman ve amel, insanın iradesi gibi konularda akla ve nakle (vahye) dayanan bir inanç sistemi geliştirmiştir. Maturidiyye, Eşariyye ile temelde aynı görüştedir, ancak bazı ayrıntılarda farklılık gösterir .
- Eşariyye: İmam Eşari’nin kurduğu ve özellikle Şafii, Maliki ve Hanbeli fıkıhları ile bağlantılı olan itikadi mezheptir. Eşariyye, Allah’ın varlığı ve birliği, peygamberlik, ahiret, kader, iman ve amel, insanın iradesi gibi konularda nakle (vahye) dayanan bir inanç sistemi geliştirmiştir. Eşariyye, Maturidiyye ile temelde aynı görüştedir, ancak bazı ayrıntılarda farklılık gösterir .
Ehl-i bidat ise, Peygamberimizin sünnetinden saparak inanan ve amel eden gruplardır. Ehl-i bidatın itikadi birçok alt grubu vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
- Şia: Ali bin Ebu Talib’in halifeliğini savunan ve onun soyundan gelen imamlara bağlı olan gruplardır. Şia, Sünnilerden farklı olarak imamet, masumiyet, velayet, tevella ve teberra gibi inanç esaslarına sahiptir. Şia’nın kendi içinde de farklı kolları vardır. Bunlardan en yaygını Caferiyye’dir. Diğerleri ise Zeydiyye, İsmailiyye, Aleviyye, Nusayriyye gibi gruplardır .
- Haricilik: Ali bin Ebu Talib’in halifeliğini reddeden ve onunla savaşan gruplardır. Hariciler, Sünnilerden farklı olarak imanın artıp azalmayacağı, büyük günah işleyenin dur
